Etimolojik geçmişi tam olarak bilinmeyen cacık sözcüğü Evliya Çelebi’nin 17. yüzyıl dünyasını aktardığı Seyahatnâme’sinde ‘yenebilir yabani ot’ olarak geçer. İlkbaharda tarlada biten yenebilir otların tümüne cacık adı verilir.

Evliya Çelebi’den farklı olarak, Şemsettin Sami’nin 19. yüzyılın sonunda yayınlanan Kâmûs-I Türkî eserinde klasik mezeye en yakın tanım verilir: ‘Yoğurtla hıyarla veyâhut diğer bir sebzeden yapılmış salata’. Üstadın ‘veyâhut’ diye ayırdığı sebzeler, semizotundan başlar, rendelenmiş havuca kadar uzanır.

Bugünkü tanımıyla cacık ana malzeme olarak hıyar/salatalık ve yoğurttan yapılır.

Anasondan gelen tatlılık yiyeceklerdeki ekşiliğin dengelenmesini sağlar. Yoğurt ve yoğurtlu mezeler yüksek anasonlu rakılarla eşleşebilir.

Mezesi yapılabilen otlar; arapsaçı, rezene, bakla filizi, bezelye filizi, cibez, çiriş (yabani pırasa), deniz börülcesi, deniz fasulyesi, diken ucu, ebegümeci, gelincik, hardal out, istifno (bambul), ısırgan, kabak çiçeği, kayakoruğu, kazayağı, kenger, labada(efelik), madımak, pancar yaprağı, pirpirim (yabani semizotu), radika, hodan, deniz börülcesi, sarmaşık (acı ot), sirken, şevketibostan (akkız), tilkişen(yabani kuşkonmaz), turp otu…

Otlar, çilingir sofrasında hem soğuk hem sıcak servis edilebilir. Haşlama, kavurma veya yoğurtlu olarak da hazırlanabilir.

Hazırlanışına göre farklı sulandırma oranları veya farklı anason seviyelerine sahip rakılarla eşleştirilebilir.

Mezelerin ortadan yendiği eski meyhane kültürünün getirdiği alışkanlıkla özellikle makul dilim ve lokma büyüklüğünde tüketilebilecek zeytinyağlıların çilingir sofrasında yenmesi daha kolaydır.

Barbunya pilaki, biber dolması, taze fasulye, bakla, yaprak sarma gibi sıcak yaz aylarında ılık veya soğuk servis edilen zeytinyağlılar, yazın kurulan çilingir sofralarında yer alabilir.

Pilaki gibi umami tatlara sahip mezeleri dengelemek için 1'e 2 sulandırılmış rakılar tercih edilebilirken, ​İstanbul usulü yapılmış bir sarma (kavrulmuş soğan, tarçın, yeni bahar gibi tatlı baharatla yapılmış) tatlılık hissiyatı yüksek olduğu için anason oranı daha yüksek rakılarla uyum sağlayabilir.

Kaynaklar: Rakı Gastronomisi, Over Team Yayınları, sf. 95

Meyhane İhtisas Kitabı, sf.253